علائم هشداردهنده گرمازدگی/چگونه به فرد گرمازده کمک کنیم؟

به گزارش گروه بهداشت و درمان سرطان نیوز، خطر گرمازدگی با افزایش دمای هوا بیشتر می‌شود، مشکل گرمازدگی که در اثر گرمای زیاد هوا بروز می‌کند، باید به سرعت شناسایی و تحت درمان قرار بگیرد، چون می‌تواند عواقب خطرناکی برای سلامتی در پی داشته باشد. به گفته متخصصان، افراد کهنسال، نوزادان و نیز افرادی که نوع خاصی از دارو‌ها را مصرف می‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به گرمازدگی هستند. گرمازدگی به سرعت بروز می‌کند و در صورت بروز کردن، نیاز به درمان فوری دارد تا آسیبی متوجه فرد گرمازده نشود.

گرمازدگی، درجه حرارت بالای ۴۰ درجه بدن است که با عوارض مربوط به سیستم عصبی مرکزی پس از قرار گرفتن در معرض دما‌های بالا همراه است. گرمازدگی در اثر نرسیدن آب کافی به بدن در گرمای بالا، منجر به نقص در سیستم کنترل درجه حرارت بدن می‌شود. علائم شایع گرمازدگی شامل حالت تهوع، تشنج، گیجی، گمراهی و گاهی اوقات از دست دادن هوشیاری یا کما است.

گرمازدگی شدیدترین شکل بیماری‌های ناشی از افزایش دماست که در صورت ابتلا به آن، زندگی و سلامت فرد مبتلا به شدت به خطر می‌افتد، این حالت در نتیجه قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید به مدت طولانی، بیش از حد و به طور کنترل نشده و در صورتی که فرد برای کاهش دمای بدن به اندازه کافی عرق نکند، بروز می‌کند.

عوامل خطر برای گرمازدگی

گرمازدگی به احتمال زیاد و در بیشتر مواقع در افراد مسن که در آپارتمان یا خانه‌هایی زندگی می‌کنند که تهویه هوای خوبی ندارد، رخ می‌دهد. سایر گروه‌های پرخطر شامل افراد در هر سنی هستند که به اندازه کافی آب نمی‌نوشند، بیماری‌های مزمن دارند یا مقدار زیادی الکل می‌نوشند.

گرمازدگی به شدت با دمای هوا مرتبط است. میزان گرمایی را که شما احساس می‌کنید اگر بالا باشد، ابتدای هشدار گرمازدگی است. رطوبت نسبی ۶۰٪ یا بیشتر باعث تبخیر عرق می‌شود که مانع توانایی بدن در خنک کردن خودش می‌شود.

با بالا رفتن شاخص گرما، خطر بیماری مربوط به گرما به طرز چشمگیری افزایش می‌یابد؛ بنابراین توجه به شاخص گرمای گزارش شده مخصوصا در موج‌های گرما و همچنین به خاطر سپردن اینکه در معرض آفتاب کامل بودن می‌تواند شاخص گرمای گزارش شده را ۱۵ درجه افزایش دهد، مهم است.

اگر در یک منطقه شهری زندگی می‌کنید، به خصوص اگر شرایط جوی راکد و کیفیت هوای نامناسبی داشته باشید، ممکن است مستعد ابتلا به گرمازدگی در طول یک موج گرمای طولانی مدت باشید. در آنچه تحت عنوان "اثر جزیره گرمایی" شناخته می‌شود، آسفالت و بتن گرما را در روز ذخیره می‌کند و فقط به تدریج آن را در شب آزاد می‌کند و در نتیجه درجه حرارت شب بالاتر می‌رود.

مهمترین علائم و نشانه‌های گرمازدگی

افزایش دمای هسته مرکزی بدن به ۴۰ درجه سانتی گراد و بیشتر، تغییر حالت‌های روحی مانند آشفتگی، بی قراری، گیجی، تحریک پذیری، تشنج و کما، تغییر در عادت عرق کردن پوست، خشک شدن پوست، تهوع و استفراغ، قرمزی پوست، تنفس سریع (نفس نفس زدن)، افزایش ضربان قلب و سردرد، از جمله شاخص‌ترین علائم گرمازدگی است.

سرگیجه، حالت تهوع و استفراغ در روز‌های خیلی گرم معمولا جزو نشانه‌های گرمازدگی هستند؛ بنابراین نباید این علائم را نادیده گرفت. اگر دلیل خاص دیگری برای حالت تهوع و استفراغ ندارید، حتما با اورژانس تماس بگیرید و تا رسیدن آنها، روی خودتان یا فرد گرمازده آب بپاشید و خنک نگه دارید.

یکی از علائم دیگر گرمازدگی سردرد شدید است. در واقع در صورت گرمازدگی، فرد احساس خفگی می‌کند، در نتیجه اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و سردرد‌های شدیدی بروز می‌کند. این سردرد‌ها همچنین در اثر کم آبی بدن ناشی از گرمازدگی نیز رخ می‌دهد. در صورتی که در این روز‌های گرم، سردرد‌های شدید به سراغ تان آمد، حتما با اورژانس تماس بگیرید.

رفتار‌های عجیب، سرگیجه، منگی و خستگی غیرعادی در گرمای زیاد از علائم هشداردهنده‌ی گرمازدگی هستند؛ بنابراین لازم است که با مشاهده‌ی این علائم با اورژانس تماس بگیرید و فرد گرمازده را خنک نگه دارید. بهتر است بدن وی را با یخ یا آب خنک مرطوب و خنک کنید.

از حال رفتن و بیهوشی نیز جزو نشانه‌های جدی و شدید گرمازدگی است. این مسئله زمانی بروز می‌کند که دیگر علائم گرمازدگی مشخص نشده و یا نادیده گرفته شوند در هر حال لازم است به سرعت با اورژانس تماس بگیرید.

یک متخصص طب اورژانس، از جمله عوامل خطر در ابتلا به گرمازدگی را تب و بالا رفتن درجه حرارت بدن و همچنین کاهش سطح هوشیاری ذکر کرد و با اشاره به اینکه گرما مستقیماً روی قلب تأثیری ندارد، خاطرنشان کرد: قلب برای کاهش حرارت داخل بدن باید، ضربان خود را افزایش دهد بنابراین این افزایش ضربان قلب می‌تواند به افرادی مبتلا به بیماری‌هایی مثل تنگی عروق هستند آسیب وارد کند.

امین صابری نیا با بیان اینکه اسهال و مشکلات گوارشی بیماری خاص فصل گرما نیست، توضیح داد: چیزی که باعث اسهال می‌شود استفاده از مواد غذایی فاسد شده‌ای است که در معرض گرما قرار گرفته اند و در این مواد باکتری رشد کرده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی توصیه کرد: اگر در معرض گرما قرار گرفتید خاک شیر، تخم شربتی و شربت آب لیمو خنک استفاده کنید، کودکان زیر ۵ سال و افراد سالمند را به هیچ عنوان در گرما از منزل خارج نکنید، چون حرارت برای این افراد به هیچ وجه قابل تحمل نیست، همچنین در فصل‌های گرم به مناطق گرمسیر سفر نکنید.

مایعات فراوان بنوشید / هرگز به یک‌باره با آب سرد دمای بدن را کاهش ندهید

فوق تخصص طب اورژانس دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی نیز با بیان اینکه شرایط فیزیولوژیک بدن، همزمان با گرم شدن هوا تغییر می‌کند، اظهار کرد: لزوما نباید در معرض گرمای مداوم قرار داشته باشید تا گرمازده شوید، کم‌شدن آب بدن، فعالیت مداوم، استفاده از برخی دارو‌ها و در عین حال گرم شدن هوا می‌تواند منجر به گرمازدگی شود.

دکتر علی امینی هشدار داد: افرادی که فعالیت مداوم دارند و یا به بیماری مزمنی مبتلا هستند و دارو مصرف می‌کنند باید برای پیشگیری از گرمازدگی و ابتلا به عوارض آن از مایعات فراوان استفاده کنند.

وی توصیه کرد: در فصل گرما تا جایی که امکان دارد از لباس‌هایی استفاده کنید که گردش هوا را آسان‌تر می‌کند و از پوشیدن لباس‌هایی با الیاف نایلونی پرهیز کنید تا حرارت هوا راحت‌تر دفع شود.

وی گفت: اگر بدنتان در حرارت بالا از حد معمول کمتر دچار تعریق می‌شود در بازه زمانی مشخصی که در معرض گرما هستید دست و صورت خود را با آب بشویید و یا اگر از داروی خاصی استفاده می‌کنید و احیانا در مسافرت هستید و به هر دلیلی نمی‌توانید از مایعات به میزان کافی استفاده کنید، حتما پزشک خود را از این موضوع مطلع کنید.

این متخصص با بیان اینکه بیماران کلیوی، مبتلایان به بیماری‌های دیابتی، قلبی، سالمندان و کسانی که تنظیم حرارت بدنشان دچار اشکال است بیش از سایرین در معرض ابتلا به گرمازدگی هستند، ادامه داد: ضعف وبی‌حالی، تشنگی و گاهی کاهش هوشیاری و گیجی از جمله نشانه‌های گرمازدگی است.

امینی اضافه کرد: اگر با فردی برخورد کردید که در گرمای شدید هوا دچار گیجی و بی‌حالی شده و یا بی‌هوش است، حرارت بدن او را کاهش دهید و اگر فرد بیدار است و حالت تهوع و استفراغ ندارد به او مایعات خنک دهید و در شرایطی که دچار تهوع شده حرارت بدن را با کمک حوله‌های ولرم خنک کرده و هرگز به یک‌باره سعی نکنید با آب سرد دمای بدن را کاهش دهید.

وی ادامه داد: بعد از انجام اقدامات مذکور برای فرد دچار گرمازدگی، آرام آرام او را باد بزنید و با پارچه‌های نم‌دار، حرارت بدن را پایین بیاورید.

امینی تاکید کرد: اگر فردی که دچار گرمازدگی است افت هوشیاری پیدا کرده، به هیچ عنوان هیچ نوشیدنی و یا خوراکی به او ندهید، بیمار را روی پهلو بخوابانید، با اورژانس تماس بگیرید و از اقدامات خودسرانه پرهیز کنید.

وی با بیان اینکه اقدامات درمانی تخصصی در زنجیره حیاتی مورد تاکید است اضافه کرد: اگر با فردی مواجه شدید که دچار گرمازدگی است، حتما با اورژانس تماس بگیرد.

تاثیر گرمازدگی در سالمندان

بدن انسان زمانی که به تدریج به سنین سالمندی نزدیک‌تر می‌شود، دچار تغییراتی می‌شود؛ در سالمندان توان پردازش و سیستم هشدار تضعیف می‌شود و ممکن است مثلا افراد متوجه تشنگی و کمبود آب در بدنشان نشوند؛ به عبارتی، توانایی تنظیم درجه حرارت در افراد سالمند به دنبال قرارگیری در معرض گرمای شدید، کاهش می‌یابد.

بیشتر سالمندان به دلیل بالا رفتن سن دچار مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای هستند که خطرات گرمازدگی را افزایش می‌دهد، به طور معمول زمانی که آب بدن کاهش می‌یابد، مغز با افزایش حس تشنگی و همچنین جذب بیشتر آب، می‌کوشد مقدار آب بدن را در حد طبیعی حفظ کند، بخشی از قشر مغز که با حس تشنگی ارتباط دارد در افراد سالمند دچار اختلال می‌شود و در نتیجه فرد احساس تشنگی و ضرورت مصرف آب را در خود حس نمی‌کند.

بدن افراد جوان وقتی در معرض گرما قرار می‌گیرد، از مکانیسم فیزیولوژیک عرق کردن برای خنک نگه داشتن دمای بدن استفاده می‌کند، اما در سالمندان خونرسانی در پوست کاهش می‌یابد و در نتیجه تعریق نیز کمتر اتفاق می‌افتد، بنابراین گرما در بدن ماندگار می‌شود و ممکن است به سکته‌های قلبی و مغزی بیانجامد.

رئیس اداره سلامت سالمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این زمینه پیشتر به ایرنا گفته است که سالمندان در صورت بروز هرگونه علائم نگران‌کننده ناشی از گرمازدگی مانند تشدید حالت‌های تپش قلب، تنگی نفس شدید، سردرد شدید یا تهوع و استفراغ باید فوراً به پزشک مراجعه کنند.

محسن شتی کاهش توانایی تنظیم دمای بدن، کاهش ظرفیت تعریق، بیماری‌های مزمن، مصرف برخی دارو‌ها و از دست دادن احساس تشنگی را برخی از عوامل افزایش آسیب ناشی از گرما در سالمندان برشمرد و گفت: با بالارفتن سن، توانایی بدن در تنظیم دمای داخلی کاهش می‌یابد. این به معنای آن است که بدن سالمندان نسبت به تغییرات دما کمتر واکنش دارد و نمی‌تواند به طور کامل به تنظیم دمای بدن در مقابل شرایط گرما واکنش نشان دهد.

شتی با اشاره به نقش بیماری‌های مزمن در کاهش توانایی تنظیم دمای بدن در سالمندان، ادامه داد: برخی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی، کلیوی، تنفسی و دیابت، توانایی بدن در مقابله با شرایط گرمای بالا را کاهش می‌دهند. این بیماری‌ها می‌توانند به طور غیرمستقیم تأثیری بر تنظیم دمای بدن داشته باشند و خطر گرمازدگی را افزایش دهند.

وی به مصرف برخی دارو‌ها در سالمندان اشاره کرد و اظهار داشت: برخی از دارو‌ها نیز می‌توانند توانایی بدن در تنظیم دمای بدن را تحت تأثیر قرار داده و خطر گرمازدگی را در سالمندان افزایش دهند. به عنوان مثال، دارو‌هایی که بر روی سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند، می‌توانند توانایی تنظیم دمای بدن را کاهش دهند.

شتی ادامه داد: سالمندانی که در معرض خطر گرمازدگی هستند، باید تحت نظارت پزشک قرار بگیرند. پزشک ممکن است توصیه‌های خاصی برای پیشگیری و مداخله در صورت بروز گرمازدگی بدهد.

راهکار درمان سریع گرمازدگی در کودکان

کودکان، به ویژه بچه‌های خردسال نیز در برابر گرمازدگی آسیب‌پذیر هستند. برای مثال، اگر کودکتان در هوای خیلی داغ مدت زیادی بیرون از خانه بماند، ممکن است دچار گرمازدگی شود، به خصوص اگر بدنش دچار کمبود آب شود یا اگر بیش از حد لباس به او پوشانده باشید.

رئیس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در گفت وگویی شیرخواران و کودکان زیر ۵ سال را آسیب پذیرترین گروه سنی نسبت به تغییرات دمای محیط دانست و توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری از گرمازدگی ارائه کرد.

حمیدرضا لرنژاد با بیان این که با افزایش دمای هوا در تابستان و به خصوص در مناطق گرمسیری توجه به توصیه‌های بهداشتی برای پیشگیری از گرمازدگی ضروری است، گفت: افزایش دمای بدن و داغی و قرمزی پوست، فرورفتگی چشم‌ها، استفراغ یا اسهال و کم شدن ادرار، نبض ضعیف و تنفس تند، گریه و بی قراری و تحریک پذیری و بی حالی و کاهش هوشیاری علائم گرمازدگی در کودکان است.

رئیس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت اظهار داشت: کم بودن توانایی بدن برای تنظیم دما، مصرف کم مایعات و شیر، پوشیدن لباس زیاد و تنگ، غفلت از کودک و رها شدن در فضای بسیارگرم و بسته نظیر خودرو، مصرف برخی داروها، ابتلا به برخی بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت کودکان، بیماری فیبروزکیستیک (cystic fibrosis)، بیماری‌های کلیوی، اسهال مزمن و برخی موارد دیگر مانند کم وزنی یا اضافه وزن در بروز گرمازدگی در کودکان موثر هستند.

رییس اداره سلامت کودکان وزارت بهداشت با بیان این که مهم‌ترین خطر در گرمازدگی کودکان خطر کم آبی است که در صورت عدم مراقبت کافی حتی می‌تواند منجر به مرگ در کودک شود، افزود: زمانی که کودک دچار کم آبی می‌شود، ابتدا بی‌قرار و تحریک پذیر می‌شود و اگر کم آبی ادامه پیدا کند کودک خواب آلوده یا دچار عدم هوشیاری می‌شود.

لرنژاد اضافه کرد: کودکی که خواب آلودگی غیرعادی یا عدم هوشیاری دارد، در معرض خطر است و فورا باید با اورژانس تماس بگیرید و به نزدیکترین مرکز درمانی منتقل شود.

وی توصیه کرد: لباس‌های کودک را کم کرده و از لباس‌های گشاد و نخی استفاده کنید. کودک را از نظر تاریخچه تب، احساس داغی و یا درجه حرارت زیر بغل بالای ۳۷.۴ درجه سانتیگراد کنترل کنید.

به گزارش ایرنا، با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان‌های جهانی که حاکی از آن است که سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال جهان خواهد بود، ایران نیز که در اقلیم گرم خشک کره زمین واقع شده به‌طور قطع زودتر وارد فصل گرما شده است که یکی از پیامد‌های این افزایش شدید دما، بیشتر شدن احتمال گرمازدگی شهروندان است.